Bảo vệ bản quyền sách điện tử: Khó trông chờ ý thức của độc giả

Bảo vệ bản quyền sách điện tử: Khó trông chờ ý thức của độc giả

Khi trào lưu phát hành và xuất bản điện tử bùng nổ thì các nhà xuất bản và tác giả gặp rất nhiều khó khăn khi muốn ngăn chặn các websites phát hành lậu, cũng như ngăn chặn độc giả tải lậu sách điện tử. Nói chung nếu không dùng công nghệ để bảo vệ bản quyền thì khó có thể trông chờ sự tự giác của người đọc.

Bùng nổ trào lưu tải sách lậu

Một độc giả 18 tuổi vô cùng thích thú khi đọc tác phẩm Children of Blood and Bone (tạm dịch: Đứa trẻ thừa kế) của tác giả Tomi Adeyemi. Cô cảm thấy có chút day dứt khi tải lậu cuốn sách, nhưng mẹ cô một mình nuôi nấng cô. Bà không đủ tài chính giúp cô đọc sách thoả thích. Cô cũng đọc bộ tiểu thuyết Percy Jackson và các vị thần trên đỉnh Olympus mà không trả cho Rick Riordan – tác giả cuốn sách, một đồng nào. Dù vậy, cô không nghĩ mình là một “kẻ trộm”. Cô nói: “Tôi không lấy thức ăn hay quần áo mà không trả tiền cho người làm ra nó. Bởi chúng hữu hình. Tôi tin rằng, thế giới thực và thế giới Internet khác nhau.”

Trên đây chỉ là một trong số hàng triệu độc giả tải lậu các tác phẩm yêu thích từ các trang web lậu. Năm 2017, Văn phòng Sở hữu trí tuệ trực thuộc Bộ Kinh doanh, Năng lượng và Chiến lược công nghiệp của Chính phủ Anh ước tính rằng, 17% lượng sách tiêu thụ là bất hợp pháp. Bất ngờ hơn, những người đọc sách lậu đa phần là nhóm người khá giả về mặt kinh tế và có địa vị xã hội, tuổi từ 30-60.Rất nhiều người sử dụng mạng xã hội để hỏi link tải sách khi trang web lậu họ thường xuyên tải bị đánh sập. Khi được phóng viên tờ The Guardian đặt câu hỏi, họ đều bao biện mình quá nghèo để có thể mua loạt sách đó hay nơi ở của họ không có thư viện hoặc rất khó tìm kiếm những cuốn sách này ở quốc gia họ sống. Một số người cảm thấy ngại ngùng, số khác đổ lỗi cho những tác giả “tham lam” khi ngăn chặn họ tải lậu sách.

Nhiều người từng tải lậu sách là các bác sĩ, nhân viên kế toán... những người được coi là có thu nhập cao

Nhiều người từng tải lậu sách là các bác sĩ, nhân viên kế toán… những người được coi là có thu nhập cao.The Guardiantrên cũng tiến hành một cuộc khảo sát với độc giả trung thành của họ. Hơn 130 độc giả phản hồi, tuổi từ 20-70. Đa phần tải lậu sách một cách thường xuyên. Trong khi một số cảm thấy có lỗi (hơn 1 người nói rằng, chỉ đọc tác phẩm của những tác giả có tên tuổi – những người không phải xếp hàng “xin ăn”), đa phần cảm thấy hành động của họ không có gì sai trái. “Việc đọc sách là một lời khen ngợi cuốn sách đó, hơn là bỏ qua nó”, một độc giả nói. Một vài người nói rằng, “văn học nên miễn phí với tất cả mọi người.”

Một vài người trong số họ bắt đầu đọc sách lậu khi vào đại học, bởi hoá đơn nhiều con số nếu mua giáo trình đắt tiền. “Thành thực, tôi muốn dành số tiền ít ỏi để đi chơi,” một sinh viên 21 tuổi học Đại học Warwick nói. Một số bạn khuyết tật gặp khó khăn nếu muốn tới thư viện, chia sẻ: “Tôi nghĩ không sai về mặt đạo đức. Tôi chỉ kiếm được 80 bảng/tuần (khoảng 2,5 triệu đồng) và thực sự không thể dành 10 bảng mua sách mới. Nhưng tôi yêu thích việc đọc… Thực ra tải sách trên mạng không khác việc mua sách ở cửa hàng sách cũ. Dù là cách nào, tác giả cũng không có thêm tiền.”

Thật bất ngờ, phần lớn những người tham gia trả lời nói rằng, họ tải sách lậu không phải vì lý do tài chính, mà bởi… sự tiện lợi. Các bác sĩ, nhân viên kế toán, các chuyên gia – những người thường được coi là giàu có – đọc vài trang sách lậu trước bởi thường cảm thấy thất vọng sau khi mua nhiều cuốn sách. “Tôi từng bỏ tiền mua vài cuốn sách quá tệ và thấy hối tiếc. Nhờ lậu sách, tôi sẽ đọc trước nội dung. Tôi sẽ mua nó nếu thực sự thấy hấp dẫn” một người nói. Một người khác cho rằng, anh ta có thể tải khoảng 100,000 cuốn sách trong vài giờ và ủng hộ toàn bộ sách cầm tay của mình cho các cửa hàng từ thiện. “Hiển nhiên là tôi không bao giờ đọc hết số sách đó, có lẽ không đọc đến 50 cuốn.”


Rất khó bảo vệ bản quyền sách điện tử nếu chỉ trông chờ vào độc giả

Rất khó bảo vệ bản quyền sách điện tử nếu chỉ trông chờ vào độc giả.Với vô vàn lý do kể trên, những người có thu nhập thấp tới những người học thức cao, thu nhập tốt đểu sử dụng các sản phẩm sách điện tử lậu cho nhiều mục đích khác nhau.

Bảo vệ bản quyền sách điện tử bằng cách nào?

Tình trạng sao chép, phân phối sách lậu ở Việt Nam cũng nhức nhối không kém. Các nhà xuất bản hàng đầu tại Việt Nam như First News, Alphabooks, Nhã Nam, Đông A… đều tỏ ra bất lực khi nói đến vi phạm bản quyền sách, đặc biệt là sách điện tử trên môi trường số. Bởi việc ngăn chặn, xử lý đều gặp rất nhiều khó khăn. Bất cứ ai, chỉ cần một chiếc máy tính, máy chụp ảnh hay photocopy là có thể tạo ra một bản ebook của cuốn sách. Sau đó, phiên bản điện tử này có thể được chia sẻ rộng rãi trên các nền tảng mạng xã hội. Các nhà xuất bản đã làm nhiều cách như giảm sâu giá sách, tăng chất lượng in ấn, khởi động các chiến dịch nâng cao ý thức bạn đọc… Nhưng dường như hiệu quả cuối cùng đều chưa cao.

Đại diện nội dung số Alphabooks cho biết: “Hiện nay, nhiều đơn vị xuất bản, nhà phát hành sách không mặn mà với việc đầu tư vào lĩnh vực kinh doanh sách điện tử. Có nhiều nguyên nhân nhưng đặc biệt là việc kinh doanh ebook kéo theo một loạt hệ lụy về bảo vệ bản quyền. Ở Việt Nam, nhiều website ngang nhiên lấy nội dung bản thảo sách về làm, kinh doanh ngay trên những sản phẩm ebook lậu. Xử lý sau vi phạm mất nhiều thời gian và công sức nhưng chỉ một vài ngày họ lại tái hoành hành”.

Chia sẻ về giải pháp để ngăn chặn tình trạng phát hành sách lậu trên môi trường số, ông Nguyễn Ngọc Hân, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần đa phương tiện Thủ Đô cho rằng: “Không hoàn toàn là lỗi của độc giả khi các tác phẩm sách điện tử được sao chép, tải lậu, lưu trữ một cách quá dễ dàng. Trong khi đó, việc truy cứu trách nhiệm, áp dụng chế tài pháp luật xử lý lại rất khó khăn. Các nhà xuất bản, tác giả cần phải chủ động bảo vệ mình trước vấn nạn vi phạm bản quyền tràn lan.”

Trên thế giới, nhiều trang tải sách lậu vô cùng cứng đầu. Dù đã bị đánh sập rất nhiều lần nhưng các trang này nhanh chóng “tái xuất” với đuôi tên miền mới như: .com, . net, .org… Michelle Harrison, một tác giả thắng Giải thưởng Sách Thiếu nhi Waterstones, viết trên trang Twitter cá nhân: “Tôi cảm thấy chán nản.”

Cô nói thêm: “Rất nhiều các nhà xuất bản gửi thông báo gỡ nội dung đăng tải trái phép. Nhưng chúng ta đều biết, chỉ là vấn đề thời gian trước khi các trang web này xuất hiện trở lại với “diện mạo” mới. Tôi là bà mẹ đơn thân đang cố gắng kiếm sống. Vì vậy, tôi không có đủ thời gian và tiền bạc để tiếp tục theo đuổi và chấm dứt vấn nạn này.”

Các nhà xuất bản và các tác giả nên tập trung vào việc tạo ra các tác phẩm hay nhất. Công việc bảo vệ bản quyền nên để các công ty công nghệ có kinh nghiệm đảm nhiệm. Các sản phẩm công nghệ được sáng tạo bởi khối óc Việt, vượt qua những đánh giá nghiêm ngặt và hoàn tất kiểm định bởi Cartesian như DRM, Sigma-Multi DRM… là các giải pháp công nghệ giúp các nhà xuất bản bảo vệ, phân phối các tác phẩm.

Nhà xuất bản ảo “mọc lên như nấm”: Tác giả loay hoay tìm giải pháp bảo vệ bản quyền sách trên mạng

Nhà xuất bản ảo “mọc lên như nấm”: Tác giả loay hoay tìm giải pháp bảo vệ bản quyền sách trên mạng

Vấn nạn xâm phạm bản quyền sách điện tử tại Việt Nam diễn ra ngang nhiên từ nhiều năm nay. Thế nhưng, việc ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm bản quyền này không hề dễ.

Bùng nổ nạn sách giả trên mạng Internet

Sách và các tác phẩm văn học hiện được phân phối trên thị trường dưới hai hình thức sách giấy truyền thống và sách điện tử. Hiện sách giấy vẫn chiếm phần lớn thị phần của thị trường sách nhờ trải nghiệm chân thật, sự tập trung, gần gũi và mùi thơm của giấy. Sự xuất hiện của sách điện tử (dưới định dạng ebook, sách nói…) là tất yếu đi cùng với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin. Sự ra đời của các thiết bị và phần mềm đọc sách như Kindle, Sony Reader, Nook… khiến người đọc ngày càng có xu hướng chuyển dịch sự lựa chọn của mình sang sách điện tử.

Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông), kết thúc năm 2019, ngành xuất bản Việt Nam đã xuất bản 33.000 cuốn sách với 400 triệu bản, tổng doanh thu đạt 2.600 tỷ đồng. Trong đó, xuất bản phẩm điện tử đạt trên 2.400 cuốn với 1,5 triệu lượt truy cập, tăng 25 lần về số cuốn, 5 lần về lượt truy cập so với năm 2018.

Sách điện tử ngày càng phổ biến

Ngay từ khi mới xuất hiện, sách điện tử đã được đón nhận nồng nhiệt và trở thành phương thức tiếp cận tri thức không thể thiếu bởi những lợi ích: Mang theo bất cứ đâu, số lượng kho sách khổng lồ, trọng lượng nhẹ, không hỏng, hay đánh mất… Dù vô cùng tiềm năng và đi đúng theo xu hướng của thế giới nhưng thị trường sách điện tử Việt Nam vẫn còn rất nhiều rào cản khiến nó chưa thể phát triển mạnh mẽ. Một trong những rào cản lớn nhất vấn nạn sách lậu tràn lan cả ở các hiệu sách truyền thống, cũng như trên môi trường mạng.

Vấn nạn xâm phạm tác quyền tại Việt Nam diễn ra ngang nhiên, phổ biến và nghiêm trọng. Một số cá nhân, tổ chức tự in sách của các nhà xuất bản (NXB) chính thống chuyển thành phiên bản ebook và đưa lên mạng chia sẻ miễn phí, thậm chí là chào bán có thu phí. Vấn nạn vi phạm bản quyền sách trên mạng đã bị phát hiện từ nhiều năm nay. Cụ thể, năm 2016, Cục An ninh Văn hóa Thông tin và Truyền thông (Bộ Công an) cho biết, trên mạng có khoảng 10 NXB “ảo” chuyên phát hành, ngang nhiên công khai chào bán ebook. Theo các quy định của pháp luật, các NXB này đang phạm pháp.

Sách điện tử ngày càng được ưa chuộng so với sách giấy

Sách điện tử ngày càng được ưa chuộng so với sách giấy.

Trên thế giới, tháng 9/2009, CNN đưa tin, cuốn sách The Lost Symbol (Biểu Tượng Thất Truyền) của tác giả Dan Brown ra mắt tại Mỹ dưới định dạng điện tử trên trang Amazon. Số lượt mua sách tăng chóng mặt và mở ra kỳ vọng mới vào thị trường sách điện tử. Nhưng chỉ trong vài ngày, các bản lậu miễn phí xuất hiện tràn lan trên các trang Rapidshare hay BitTorrent với hơn 100.000 lượt tải xuống. Vi phạm bản quyền số, trước đây giới hạn trong ngành âm nhạc và điện ảnh, nay lan sang ngành xuất bản sách.

Dù biết sản phẩm của mình có thể dễ dàng sao chép nhưng các NXB vẫn chấp nhận hoạt động này và mở rộng ấn bản điện tử bởi đây là xu hướng chung và doanh thu quá hấp dẫn. Amazon cho biết, người sử dụng Kindle mua sách trung bình nhiều hơn 3,1 lần các khách hàng mua sách truyền thống. Tại Việt Nam, nếu đạt 20% thị phần, doanh thu sách điện tử của ngành xuất bản được kỳ vọng cán mốc 1.000 tỷ đồng trong tương lai gần.

Các NXB phải dùng giải pháp công nghệ để bảo vệ mình

Các nhà xuất bản “ảo” mọc lên như “nấm sau mưa” và ngang nhiên vi phạm pháp luật. Thế nhưng đối phó với những NXB “ảo” này không hề dễ. Đánh sập NXB “ảo” này thì các NXB “ảo” khác lại mọc lên. Đại diện một NXB chính thống từng chia sẻ, do bị sao chép, làm giả nhiều ebook nên NXB này có thời điểm phải “đại hạ giá” ebook còn 5.000-10.000 đồng/bản, thậm chí 1.000 đồng/bản và chấp nhận bù lỗ.

Với sách giấy, theo Nghị định 159/2013 quy định hành vi in lậu, in giả từ 300 bản trở lên sẽ bị phạt từ 20-30 triệu đồng. Với chế tài còn nhẹ nhàng như vậy, các đơn vị sách giả có thể thoả sức tung hoành bởi “cùng lắm” bị phạt 30 triệu đồng.

Các NXB chỉ còn biết tích cực tuyên truyền, trông chờ vào ý thức của độc giả, nhưng thực ra việc chờ người dùng có ý thức là điều không hiệu quả trong phòng chống vi phạm bản quyền.

Các NXB gặp rất nhiều khó khăn trong việc bảo vệ bản quyền sách

Các NXB gặp rất nhiều khó khăn trong việc bảo vệ bản quyền sách.

Nhờ sự phát triển của công nghệ, Việt Nam hiện đã có giải pháp giúp các nhà xuất bản chủ động bảo vệ mình trước vấn nạn vi phạm bản quyền sách điện tử. Công ty Cổ phần Truyền thông Đa phương tiện Thủ Đô (Thudo Multimedia) là công ty công nghệ đi tiên phong phát triển giải pháp bảo vệ bản quyền nội dung số đạt chuẩn toàn cầu (với tên thương mại là Sigma Multi-DRM).

Sigma Multi-DRM là giải pháp bảo vệ bản quyền Make in Vietnam được vinh danh tại Giải thưởng Chuyển đổi số Việt Nam 2020. Sigma Multi-DRM đã vượt qua những bài kiểm định gắt gao của Cartesian – tổ chức uy tín hàng đầu thế giới, tuân thủ hoàn toàn các yêu cầu bảo mật của các nhà sản xuất nội dung lớn, giảm thiểu rủi ro về vấn nạn ăn cắp bản quyền nội dung trên mạng.

Về giải pháp ngăn chặn vấn nạn xâm phạm bản quyền trên môi trường mạng, ông Nguyễn Ngọc Hân – Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Truyền thông Đa phương tiện Thủ Đô chia sẻ: “Về bản chất, Sigma Multi-DRM thay thế khả năng kiểm soát bản quyền vốn đã rất thụ động và kém hiệu quả từ chính người chủ sở hữu nội dung kỹ thuật số và đặt nội dung kỹ thuật số đó dưới sự kiểm soát của một chương trình máy tính.”

Sơ đồ giản lược cách thức sản phẩm Sigma Multi-DRM bảo vệ bản quyền số

Sơ đồ giản lược cách thức sản phẩm Sigma Multi-DRM bảo vệ bản quyền nội dung số.

Với giải pháp Sigma Multi-DRM, máy chủ thư viện sách điện tử sẽ mã hoá nội dung, hạn chế quyền truy cập, sao chép và in tài liệu của người dùng dựa trên các ràng buộc do người giữ bản quyền của nội dung đặt ra.

Như vậy, các nhà xuất bản có thể yên tâm những sản phẩm trí tuệ của cả một tập thể được an toàn dưới sự dòm ngó của đơn vị phân phối sách lậu.